: ][ : : ] Radyo Aslandoğmuş FM [ : : ][ :

Alevilik

Ali’den kahraman yiğit yoktur, Zülfikâr’dan üstün kılıç yoktur.

Alevîlik inancı

Alevîlik İslam'ı benimseyen , Allah'ın birliğine (Tevhid) inanan, Muhammed'i peygamber kabul eden, kitabı Kur'an olan, Ehlibeyt'i seven, kıyam, rûku ve secdesi ile ibadetini kendi lisanıyla yapan, ümmet yerine hür insan fikrini kabul eden (yani can) bir İslam mezhebidir. Alevilik Tanrı korkusu yerine sevgisini benimseyen; Kuran'ın şekline değil, özünü kabul ettiklerini belirten, amacı "Seyr-ü süluk" (Ruhsal olgunlaşma) olan bir tasavvuf yoludur.

İran'dan 19. yy'a ait temsili bir Ali çizimi

Alevilik; Özünü insan sevgisinde bulan, Tanrı’nın insanda tecelli ettiğine ve zerresinden oluştuğuna, onun için de insanın ölümsüzlüğüne inanan, ibadetlerinde kadın erkek ayrımı yapmadan, kendi öz diliyle, musikisiyle, semahıyla inancını icra etme biçimine denir.

Alevilik; İslamiyet’in Kuran’a dayalı, Muhammed’in buyruklarına göre İslam’ı evrensel boyutuyla yorumlayıp, yeryüzü insanlığına yeni kapılar açan büyük bir düşünce akımı ve tasavvuf felsefesiyle hayat bulan bir inanç bütünlüğüne denir.

Alevîlik'te inanç sistemi Allah, Muhammed, Ali üçlemesiyle İslâmîdir. Alevilik'te Muhammed peygamber, Kur'an kutsal kitap kabul edilir. Ayrıca Alevilikte Ehlli Beyit sevgisi en ön plandadr.

Terim [değiştir]

Alevi deyimi, "Ali taraftarı" ve ya "Ali yandaşı" anlamında kullanılmaktadır. Alevi deyimi "Ali kelimesine arapça nispet eki olan i getirilmesiyle oluşturulur. Sonu ünlü ile bittiği için Alevî biçimini alır."

Alevîlik ve Şiîlik [değiştir]

Ayrıca bakınız: Şiilik

Alevîlik'in Şiîliğin bir kolu mu, yoksa başlı başına bir mezhep mi olduğu konusu tartışmalıdır. Şiîlik, İslâmiyet'in Sünnilikten sonra dünyâda en yaygın ikinci mezhebidir. Alevîlik'le Şiîliğin çıkış noktası ve 12 İmam İnanışı gibi temel kavramları aynı olsa da anlayış ve genel uygulamalar bakımından aralarında bazı farklılık vardır.

Bununla birlikte Batılı kaynaklarda Alevîlik, genellikle Şiîliğin bir kolu ya da Türk veya Osmanlı Şiiliği olarak tanımlanır.

Cem Vakfı'nın iddiasına göre, Şiiliğin fıkıh mezheplerinden Caferiliği'ni benimseyen İslam inancının Anadolu'daki tasavvuf uygulaması Alevilik olarak adlandırılır.^[3]

Bazı kaynaklarda ^{[kaynak belirtilmeli]}Anadolu Aleviliği "Heterodoks Şiilik"; İran Aleviliği ise "Ortodoks Şiilik" olarak belirtilir. Yine de 12 İmam İnancı, Ali yanlılığı ve Ehl-i beyt'e sevgi ve bağlılık gibi temel unsurlar, Şiiliğin tüm kollarında ve Alevilikte ortakdır.

Kökeni [değiştir]

Bir görüşe göre, Alevilik, "Şiiliğin Anadolu yorumudur. İslam Peygamberi Muhammed'in ölümünün ardından Ali'nin hilafetini destekleyenler ile desteklemeyenler ayrışmışlardır. Bir diğer ayrışma da Veda Hutbesi'ndeki "emanetler" konusunda yaşanmıştır. Şii inanışına göre, Muhammed hutbede müslümanlara Kuran-ı Kerim ve Ehli Beyt'i emanet etmiştir. Sünni inanışa göre ise emanet edilen Kuran-ı Kerim ve peygamberin sunnetidir. Anadolu Alevilerinin deyişleri ve ibadetleri incelendiğinde Ali ve Ehli Beyt'e olan bağlılık açıkca görülmektedir. Bu Şia-Alevilik ilişkisi tezini güçlendirmektedir.

Öte yandan, Şii ibadet ve yaşam tarzı ile Alevilerin ibadet ve yaşam tarzları arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Şii ve Sünni anlayışta ibadet yeri camiler olarak kabul edilirken, Alevi inancına sahip insanlar da cemevini ibadet yeri olarak kabul etmektedir. Yine de Şii camileri ile Cemevlerinin ibadet saatleri biribirine çok yakındır. Bugün, Dünyanın dört bir yanında Aleviler yaşamaktadır. Balkanlarda çok sayıda alevi yerleşim alanları vardır. Makedonya'ya kadar bektaşi tekkeleri bulunmaktadır.

Anadolu Alevîliği [değiştir]

Alevîlik'te ve Şiîlik'te önemli bir yere sahip olan Zülfikar isimli kılıcın temsîlî bir resmi.

Dersim Alevileri [değiştir]

Kökenleri Tunceli, Sivas (Koçgiri), Erzincan, Muş (Varto), Erzurum.. dolayları olan Alevilerdir. 12 Ocak Dersim kökenlidir

Sıraç-aşiret Alevileri [değiştir]

Sıraçlar, bir Türk boyunun ismidir.sıraç sözcüğü Kuran da geçmektedir.nur saçan ışık saçan yol ışık anlamlarına gelir.bu güne kadar tam türk ibadetlerini ve geleneklerini sürdürler.Aleviler arasındaki bazı topluluklara da "sıraçlar" denmektedir. Örneğin Hubyar yöresindeki Alevi topluluklarından bazılarına "sıraçlar" denilmektedir.Sıraçlar Alevilikte "Dede" olarak adlandırılan rehbere "Baba" derler. Anadolu'nun başka bölgelerinde de "sıraçlar" olarak nitelenen Alevi toplulukları mevcuttur.

Türkiye'deki Aleviler. Beyaz renkle gösterilen şehirlerdeki Alevi oranı %10'dan azdır. Renk koyulaştıkça oran artmaktadır.

Gaziantep Alevileri [değiştir]

Çoğunlukla Horosan ve Orta Asya'dan gelen Türkmenlerin oluşturduğu Alevi'ler.

Malatya Alevileri [değiştir]

Malatya yöresinde Alevilerin %90'ı Türkistan-Horasan şehrinde Anadoluya göç eden Türkmen'lerdir. Arguvan yöresindeki çoğu Alevi köyleri halen Oğuz Boyları oymak adları ile anılırlar. (Kızık, Eymir , Iğdır). Bunun yanında Adıyaman ve çevresindeki Aleviler ile Malatya yöresinin dağlık kesiminde yaşayan Alevilerin köken olarak bakıldığında Horasan'dan geldikleri söylenebilir.

Sivas Alevileri [değiştir]

Sivas'ın merkezinde Aleviler çeşitli sebeplerden dolayı azalmıştır.(Türkiye ile Almanya arasında işgücü anlaşmasıyla Almanya'ya göç edenler de olmuştur). Fakat bilindiği gibi ilçe ve köylerinde aleviler büyük oranda baskındır.Kelkit vadisindeki Suşehri Koyulhisar ... hariç diğer tüm ilçelerde Aleviler çoğunluktadır.

Erzurum Alevileri [değiştir]

Erzurum Alevilerinin bir bolümü harosan bir bölümüde tunceliden göçmedir. Merkezde pek olmamalarına karşı güney ilçe ve köylerinde yaşarlar. bir kısmıda karadeniz giresun şebinkarahisar gündogduköyü suboyo köyü armutluköyü toklal ve leylek köyleridir burdaki alevi vatandaşlar harosan alevisidir.

İran-Azerbeycan Aleviliği [değiştir]

İran ve Azerbeycan sınırları içinde bir çok halk yaşamaktadır. Bu halklardan bir kısmı ile Anadolu Alevi halklarının kan bağı ^{[kaynak belirtilmeli]}bulunmaktadır. İran, buradaki Türkmen(azeri-türk) Alevileri baskıyla Şiileştirmektedir.Bu bölgedeki Aleviler genel olarak Azerice konuşurlar.

Arap Alevîliği [değiştir]

Ana madde: Arap Aleviliği

Alevilikte İbadet [değiştir]

Aleviler, Muhammed'in son Peygamber olduğuna, Ali'nin ise Veliliğine (ya da İmamlığına) inanırlar. İbadetlerini cem evinde yaparlar. Kadir Gecesi 'ni bağlayan günlerde üç gün ve Muharrem ayında ise 10 ila 12 gün oruç tutarlar. Alevilikte Muharrem ayı orucunun farz olduğuna inanılır. Muharremden sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel 3 gün Masumu Paklar orucunu tutarlar.

Alevîlik'te Allah kavramı [değiştir]

Alevîlik'te Allah'tan başka tanrı yoktur. Bu yönüyle Alevîlik tek tanrılı bir mezheptir. Bununla birlikte Alevîlik'te tanrının insan dâhil evrendeki herşeyin içinde olduğu inanışı vardır.

'Dört Kapı Kırk Makam' İnancı [değiştir]

Dört Kapı Kırk Makam şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini Hacı Bektâş-ı Velî’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makamda erer, ulaşır, dost olur" demiştir.

Dört Kapı şunlardır:

Her kapının on makâmı vardır.

Şeriat kapısının makamları:

. Îman etmek,
. İlim öğrenmek,
. İbâdet etmek,
. Haramdan uzaklaşmak,
. Ailesine faydalı olmak,
. Çevreye zarar vermemek,
. Peygamberin emirlerine uymak,
. Şefkatli olmak,
. Temiz olmak ve
. Yaramaz işlerden sakınmak.

Tarîkat kapısının makamları:

. Tövbe etmek,
. Mürşidin ögütlerine uymak,
. Temiz giyinmek,
. İyilik yolunda savaşmak,
. Hizmet etmeyi sevmek,
. Haksızlıktan korkmak,
. Ümitsizliğe düşmemek,
. İbret almak,
. Nîmet dağıtmak,
. Özünü fakir görmek

Marifet kapısının makamları:

. Edepli olmak,
. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak,
. Perhizkârlık,
. Sabır ve kanaat,
. Haya,
. Cömertlik,
. İlim,
. Hoşgörü,
. Özünü bilmek,
. Ariflik.

Hakikat kapısının makamları:

. Alçakgönüllü olmak,
. Kimsenin ayıbını görmemek,
. Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,
. Allah’ın her yarattığını sevmek,
. Tüm insanları bir görmek,
. Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
. Gerçeği gizlememek,
. Mânâyı bilmek,
. Tanrısal sırrı öğrenmek ve
. Tanrısal varlığa ulaşmak.

Cem'de 12 hizmet [değiştir]

1- Mürşid (Dede): Görev itibarıyla Muhammed, Ali ve Hacı Bektaşi Veli'yi temsil eder. Cem erkânı başkanlığını yapar, ikrar alır nasip verir. Cenaze, müsahiplik, nikah, sünnet törenlerini yerine getirir. Bunlara ek olarak yeni doğan "can" lara isim koyar.

2- Rehber : Görev itibarıyla İmam Hüseyin´i temsil eder. Yola girmek isteyenleri hazırlar, yol gösterir. Mürşidin en yakın yardımcısıdır.

3-Gözcü : Görev itibarıyla Ebuzer Gaffari’yi temsil eder. Rehberin yardımcısıdır. Cemin sessiz ve sakinlik icinde geçmesini saglar. Cemin bekçisidir.

4- Çeragci (Delilci) : Görev itibarıyla Cabir El Ensari’yi temsil eder.Cemevinde bulunan aydinlatma araçlarını yakar.Buhardanlıkları ve mumları (ceragları) hazırlar.

5- Zakir (Âşık) : Görev itibarıyla Bilal Habeş’i temsil eder. Cemde tevhid, duazde imam, mersiye, semah, nevruzi adı verilen âyinsel âyinsel deyişleri söyler.

6- Süpürgeci (Ferras) : Görev itibarıyla Selmani Piri paki temsil eder. Cemevinin sürekli temizligi ile meşgul olur.

7- Meydancı : Görev itibarıyla Hüzeyme tül Yemeni’yi temsil eder.Cemevinde semahserleri kaldırır. Postları yerine dizer.

8- Niyazcı : Görev itibarıyla Mahmut el Ensari’yi temsil eder. Kurbanları tekbirler ve keser. Gelen lokmaları alır ve dağıtımını sağlar.

9- İbrikçi : Görev itibarıyla Kamber'i temsil eder. Cemde mürşidin ve cem erenlerinin abdest almalarini sağlar.

10- Kapıcı : Görev itibarıyla Gülam Keysani’yi temsil eder. Ceme gelen erenlerin evlerini gözetler.

11- Peyikçi : Görev itibarıyla Amri Ayyari’yi temsil eder. Cem olacağını tüm canlara duyurur.

12- Sakacı : Görev itibarıyla Ammari Yaseri’yi temsil eder.Cemevinde su , şerbet, saka, süt, üzüm suyu vb. dağıtımını sağlar.

Duaz ve deyiş [değiştir]

Duaz, Duazdeh'in kısaltılmış halidir. Duazdeh Farsça olup oniki (12) anlamına gelmektedir.

Duaz, cem âyinlerinde söylenen ve Oniki İmamlar'ın adlarının geçtiği deyişlerdir. Bazen dua olarak da nitelendirilirler. Bu deyişlerde ayrıca Oniki İmamlar'ın yanı sıra başta Peygamber ve Hacı Bektaş Veli olmak üzere Alevî ulularının adları geçmektedir.

Alevîlik ve Alevîler hakkında biraz bilgi sahibi olan kişiler için duazın, nefesin, türkünün, deyişin farklı anlamlara sahiptir.Fakat günümüz gerçekliği doğrultusunda genel bir tanım olması ve bu tanımın yaygınlaşıp kabul görmesi için Deyiş tanımı en uygun olanıdır. Deyiş; Alevîliği çağrıştıran her melodinin adıdır. Türkü, nefes, duaz bunlar da alt adlardır. Yoz ve yobaz üretimden farklı olunduğunun anlaşılması için deyiş en uygun tanımdır.

İnanç ve Yaşam [değiştir]

Alevi toplumu kendi içinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin "yol"a gönül vermiş olana "talip" denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilik'te "yol" denen deyimin temelini 4 kapı 40 makam anlayışı oluşturmaktadır. Sırasıyla şeriat, tarikat, marifet ve hakikat 4 kapıyı oluşturmaktadır. Bu kapıların hepsinin "alt bölüm" olarak niteleyebileceğimiz on'ar tane makamı vardır. Bütün kapı ve makamların kendi içinde bir anlamı bulunmaktadır. Şeriat kapısı, özetle doğru inanç ve doğru yaşam tarzıdır ve toplumdaki her bireyin inanç ve yaşam kurallarını düzenler. Tarikat kapısı ise tarikata hizmet etmek, Aleviliğin kurallarına özen göstermektir. Marifet kapısı ise bir nevi kendisi için kuralları aşıp başkaları için de birşeyler yapabilmek, fedakar olabilmektir. Hakikat kapısı, bütün dünyevi kaygıları aşıp kişinin Tanrı ile arasındaki sırra nail olması demektir.

Semah [değiştir]

Ana madde: Semah

Semah, Cemlerde deyişler eşliğinde yapılan dinsel törenin adıdır. Ulu Hünkâr Hacı Bektaşı Veli bu konuda şöyle söyler: "Semah, ariflerin aleti, muhiplerin ibâdeti, taliplerin maksududur. Bizim Semahımız oyuncak değil, ilahi bir sırdır. Bir kimse ki Semahı oyuncak sayar o cahildir".

Semahın kaynağı Kırklar meclisine dayanır. Bu meclise gelen Muhammed’e Salmanı Farisi tarafından bir üzüm tanesi verilir ve Salmanı Farisi kendisinden bunu paylaştırmasını ister. Muhammed Cebrail’in getirdiği tabakta bu üzüm tanesini sıkar. Bunu içen Kırklar "Ya Allah" deyip Semah dönmeye başlarlar.^{[kaynak belirtilmeli]}

Geçmişte sadece Cemlerde dönülen semahlar, günümüzde özüne aykırı düşmedikçe izleyiciler önünde de icra edilmektedir.

Alevî ocakları [değiştir]

Alevîlik, ocaklar şeklinde örgütlenmiş bir inanıştır. Ocakların arasında inanç yönünden küçük farklar olabilmesine rağmen temel felsefe ortaktır. Ama tarikat yapısı olarak incelemek gerektiğinde, Anadolu Aleviliği, Alevi-Caferi, Nusayrilik (Arap Alevîliği), Bektaşilik, Mevlevilik, Abdallar, Babailer, Hurufiler, olarak ayrılmalıdır.

Alevîlik; şiilik, ismaililik, caferilik gibi, Muhammed'in vefat etmesi, Ali'nin öldürülmesi ve İslamiyet içinde diğer mezheplerce iyi sayılan, ama Alevîlerce kötü sayılan kişilerin hakimiyet kurmaya çalışmasına karşı hak yolunu savunmak için bir araya gelen kişilerin mezhebidir. Alevîler 12 imam'ın öncülüğüne inanırlar. Anadolu Alevîlerine Kızılbaş da denmiştir.

Alevîlik'i ilk benimseyenler ve bu yolu yayanlar Erenler ve Pirlerdir. Türkistan'dan bu inanç Hoca Ahmet Yesevi önderliğinde yayılmıştır, kimi araştırmacı inanç önderleri ve yazarlar Alevilik'in , Türkmenlerin İslamiyet yorumu olduğularını savunmaktadırlar.Keza baktığımızda ocaklar ve İnanç önderlerinin hepsinin Türkmen oluşu, bu söylemin doğru olduğunun kanıtıdır. Ayrıca, Sûriye de Arap ve Kürt Alevîler vardır. Tunus'da Arap Alevîler vardır. İran içerisinde Türkmenler de çoğunlukla Alevidir. Türkiye'de Türk, Zaza, Kürt ve Arap Alevîleri bulunmaktadır. Bu inanışlar da ocaklar gibi, uygulamada farklılıklar barındırmasına rağmen, inanç felsefesinin esası olarak bir bütün arz eder.

Kızılbaş [değiştir]

Ana madde: Kızılbaş

Anadolu'dan Safevi topraklarına göç eden Türkmenlerin başlarına giymiş olduğu kızıl renkli mihverin etrafına Oniki İmam inancını simgeleyen oniki kıvrımlı kumaş ile sarılmış türban'ı taktıkları için kızılbaş olarak adlandırılmış topluluk.

Bektaşilik [değiştir]

Ana madde: Bektaşilik

Hacı Bektaşı Veli adına kurulan, Ali ve 12 İmam sevgisine dayanan Anadolu ve Balkanlarda yayılan günümüzde de varlığını sürdüren bir tarikatıdır.

Bektaşiliğin doğuşu 1240 yılına dayanır. Babailer isyanının bastırılmasından sonra Baba İshak’ın halifesi olan Hacı Bektaşı Veli etrafında toplananlar Muhammed’i mürşit, Ali’yi rehber, Hacı Bektaşı Veli’yi de pir olarak kabul ettiler.

Bektaşilik genel anlamda Alevî inancını oluşturan Ali, Oniki İmamları esas almasının dışında eski Türk kültürünü ve eski Anadolu inançlarının bazı yönlerini de alarak gelişmesini tamamladı. Bu açıdan özellikle pavlikçilik (paulicianisme), bogomilcilik, katarlar (cathares/albigeois) gibi akımlarla olan benzerlik dikkat çekicidir.

Bektaşiliği kurumlaştıran kişi Balım Sultan’dır. Bektaşilik idare bakımından iki kola ayrılır. Babaganlar ve Çelebiler. Babaganlar kendilerinin Hacı Bektaş’ın "yol evladı" olduklarını belirtirler. Babaganlar daha çok kentlerde örgütlendiler. Çelebiler kendilerini Hacı Bektaş’ın "bel evladı" olduklarını belirtirler. Çelebiler daha çok kırsal alanda örgütlendiler. Bütün bu çelişkilere rağmen Bektaşilik gelişmesini sürdürdü. Osmanlı ordusunun özel birlikleri olan Yeniçerilerin tamamına yakını Bektaşi’ydi. Padişah II.Mahmud Yeniçeri ocağını kaldırırken Bektaşiliği de yasaklamayı ihmal etmedi (1826).

Bektaşilik günümüzde Alevî inancının en önemli öğesi niteliğindedir. Bir çok Bektaşi kuralı Alevî inancı içinde kabul görmüştür. Hacı Bektaşı Veli’nin Türbesi de bulunan Nevşehir ilinin Hacıbektaş ilçesi bu anlamda sadece Bektaşiler için değil, bütün Alevîler için önemli bir merkez konumundadır.

Bektaşinin "cünüpken namazdan uzak durun" sözünün bir kısmı olan "...namazdan uzak durun" sözü alınarak alevilerin bunun için namaz kılmadığı tezi ortaya atılmaktadır. Bu kötü niyetli insanların alevileri islamdan uzak tutmak için yaptıkları oyunların sadece bir kısmıdır.

Siyasi olarak Alevîlik [değiştir]

12. ve 13.yüzyılda Anadolu'da oldukça etkin olan alevilik, daha sonra 14. yüzyılın başlarından itibaren devlet otoritesinin yeniden kurulması ve kurulan devletin mezhep olarak sunniliği seçmesi üzerine, cumhuriyet dönemine kadar sürecek baskı ve zulüme maruz kalınmıştır. Kendilerini din dışı olarak gören yönetime karşı defalarca ayaklanmışlardır. İnancın temelinde "eşitlik" "mülkiyetin reddedilmesi" gibi kavramlar olduğundan siyasi olarak da bir duruşu bulunmaktadır.

Türk siyasal hayatında Alevîlik [değiştir]

Alevîler, İsmet İnönü'nün deyimiyle^{[kaynak belirtilmeli]}, milli mücadele yıllarında 'herkesten çok vatan sever' bulunmuştur. Cumhuriyet Türkiye'si ve onun laikliği seçmesi, (tekkelerinin kapatılmasına rağmen) hoş karşılanmıştır. Alevîler geleneksel olarak, Cumhuriyet devriminin ilkeleri taraftarı olmuşlar, Atatürk ilke ve inkılaplarına her zaman bağlı olduklarını göstermişlerdir, Şovenist ve İslamcı akımları hiçbir zaman desteklememişlerdir.

Osmanlı Târihi'nde Alevîlik [değiştir]

Osmanlı devleti, kuruluşunda herhangi bir mezhebi kabul etmemiş bir devletti. Kuruluş döneminde, devlet kademelerinin birçok yerinde aleviler yer almıştı. Fakat devlet, imparatorluğa doğru gittikçe, devlet yönetimi açısından daha uygun olan sünni inancı, daha öncelikli hale gelmeye başladı. Osmanlı padişahı olan Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail ile ters düştü. Devlet yönetiminin giderek sünnileşmesinden şikayetçi olan alevi halk, Şah İsmail'in devletinin alevilik tabanlı bir Safevi devleti olması nedeniyle şah İsmail'e sempati duymaya başladı.